NATO-nun siyasi məqsədləri və tapşırıqları. Siyasi analiz Siyasi expert Regionxeber.Tv-nin Redaktoru Elxan İslamsoy.

İlham Əliyev Qırğızıstan prezidentinə Qarabağ atı hədiyyə etdi - FOTO

Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentləri Füzulinin Baş planı ilə tanış olublar - YENİLƏNİB

Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentlərinin məhdud tərkibdə görüşü olub - YENİLƏNİB

Azərbaycan Prezidenti: “İndi bizim sülh sazişinin necə olması ilə bağlı ümumi anlayışımız var”

Siyasət meydanının 10 nömrəsi... - Hər vurduğu qol olur...

Fransanın Qafqaz planı iflasa uğrayır: Parisin Bakıya təzyiq cəhdləri boşa çıxır

İlham Əliyev “Bələdiyyələrin statusu haqqında” qanuna dəyişiklikləri təsdiqləyib

İlham Əliyev: “Şirvan suvarma kanalı istifadəyə veriləndən sonra Hacıqabul gölü də dolacaq”

NATO-nun siyasi məqsədləri və tapşırıqları. Siyasi analiz Siyasi expert Regionxeber.Tv-nin Redaktoru Elxan İslamsoy.

Gundem / Siyaset / Dunya

Oxunub: 1 722

29 mar 2015 | 13:58

Aliansların böhranı Siyasi, hərbi-siyasi hətta iqtisadi alianslar olduqca effektsiz formada formalaşır. Belə ki, çox sayda məhdudiyyətlərlə üzləşən böyük siyasi və zaman resurslarının itgisi ilə nəticələnir. Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra, bir çox strateqlərin və ambisiyaların acığına, bir çox ölkələrə təhdid olmaq üçün müxtəlif aliansların yaranması ilə bağlı çox sayda cəhdlər oldu. Bu hətta bir neçə faktorlarla özünü əks etdirdi. NATO-nun siyasi məqsədləri və tapşırıqları qlobal alternativ aliansın bütün proektlərini effektivsiz edir. Çünki nəticə etibarilə bütün alternativ variantlar maqginal variantlarla eynilik təşkil edir. Bununla yanaşı bir ısra dövlətlər nəticədə bir alians yaratmaq qərarına geri dönürlər. Lakin nədənsə hər dəfə belə bir aliansın yaradılması məsələsinə ABŞ və onun müttəfiqləri qarşı çıxıblar. Misal üçün onlar hər bir zaman Yaxın Şərqdə belə bir aliansın ayarnmasından ehtiyyat ediblər. Bu həm ərəb ölıkələrinə, həm də İran və ərəb ölkələri arasındakı şiə təriqətli təsir ilə yaranmış birlik ola bilərdi. ABŞ ümumilikdə deklarativ və nümayişkaranə şəkildə bəyan edir ki, o Türkiyə-İsrail birliyinin bir sıra ərəb ölkələrinin iştırakı ilə yaranmasının belə əleyhinədir. Bu hadisə sözün əsl mənasında ABŞ üçün bir qarşıədurma kimi dəyərləndirilərdi. Alternativ alianslar isə müasir dövrümüzdə məkan olaraq, məhdud cəmiyyət olmalqla yanaşı siyasi nonkonformist olmaya bilmirlər. Bu cürə aliansların yaranması regionların idarə olubnması sisteminin gözlənilməən aşağı düşməsinə səbəb oldu. Ona görə də, həmin birliklərdə siyasi və sosial proseslər gözlənilməz hadisələrlə özünü biruzə verməyə başladı. ABŞ müəyyən riskləri alaraq, Cənub-Şərqi Asiyada alternativ aliansların açılqmaının əleuyhinə çıxmağa başladılar. Ona görə də Yaxın Şərdə bənzər hadisəni dəff etmək istədilər. İndi isə Latın Amerikasında vüsət almış eyni hadisədə eyni üsulu tətbiq etməklə dəff etmək niyyətindədir. Şərqi Avropada daha ciddi aliansları yaratmaq mümkün olmayıb. GUAM-ı isə ümumiyyətlə alternativ varint hesab etmək olmaz. Çünki o tabe geoiqtisadi xarakterə malik olub, müəyyən edilmiş şərt və məqəsdlərə xidmət edir. Yəni ABŞ-ın və onun müttəfiqlərinin alternativ alianslara qarşı siyasəti əslində ABŞ-ın transatlantik siyasətinin bir elementidir. Beynəlxalq münasibətlərdə bu cür inkişaf vektoru istənilən halda ABŞ siyasətinə zidd xarakter daşıyır və həyacan təbili kimi qarşılanır. Yeri gəlmişkən, Türkiyə-Gürcüstan-Azərbayxan aliansının yaranması alınacaq və reallaşa biləcək bir birlik ola bilməz. Çünki bu şərtlərdə elə bir birliyin fəaliyyəti həqiqətə uyğun deyil. Lakin bir sira mnəslələrin həlli üçün prespektivli hesab edilir. Çünki Qərb birliklərinin bir sıra geoiqtisadi proyektlərini özündə birləşdirir. ABŞ doktrinasını nəzərə alsaq, ön Asiya dövlətləri aliansa daxil olmağa can atırlar. Lakin beynəlxalq münasibətlər o qədər çətinləşib ki, bir sıra dövlətlər digər dövlətlərin, hətta dost dövlətlərin problemlərini həll etmək istəmir. Misal üçün Türkiyə və israil sıx əməkdaşlığa baxmayaraq, ali8ansa üzv olmağa tələsmirlər. Çünki onlar mövcud münasibətləri korlamaq və öz boyunlarına əlavə öhdəlik götürməkdən çəkinirlər. Qeyd etməmək olmaz ki, alyansların yaranması defisiti dünya siyasətində məhz lokalizasiya və sosial ideologiyaların marginalizasiyası sayəsində baş verdi. Kommunist sisteminin dağılması ilə bir çox millətlərin geosiyasi maraqları da yox oldu. Həyacan təbili təsəvvür edildiyindən dana çoxdur. Şərqdə “Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı”nın inkişafı həyacan doğurmur. Rusiya- Çin hərbi-siyasi əməkdaşlığı, Qərbdə isə aparıcı Avropa ölkələri və Avropanın təsir edə biləcək siyasi dairələri NATO-nu sözün əsl mənasında deaktivizə etməklə yanaşı, tamamilə devalivasiyaya sürükləmək niyyətindədirlər. ABŞ və İngiltərə bütün bu cəhdlərin qarşısını almaq üçün səy göstərirlər. Bu da, nəticə etibarilə ya qarşıdurma, ya da NATO-nun dağılması kimi proqnozlarla əsaslanır. ABŞ və İngiltərə faktiki olaraq, danışıqlar institunun başında dururlar və ona görə də, Şərqi Avropa, eləcə də Avrasiya tərəfdən geosiyasi mövqe daşıyan hər hansısa bir təhlükəyə qarşı birgə mübarizə aparırlar. Əlbəttə bu birlikdəlik eyni zamanda enerji resurslarının əldə edilməsinə və onları lazimi istiqamətə səfərbər edilməsinə də meydan oxumaq niyyətindədir. Lakin bir məsələ var ki, Qərblə Şərqi Avropa dövlətləri və ümumilikdə Avrasiya dövlətləri demək olar çox zaman vahid bir fikirdən çıxış etməyiblər. Amerika və İngiltərənin başçıla məqsədi isə onları məhz onların düşündüyü kimi düşünməsini təmin etmək və vahid bir ad altında çıxışlarını həyata keçirmək isi. Burada Rusiyaya qarşı tətbiq edilən sanksilyalar Amerika və İngiltərəyə onları müəyyən müddətlik də olsa vahid bir nöqtədən çıxışını təmin etmək üçün şərait yaratdı. Qıraqdan vahid bir nöqtədən çıxış etdikləri görünsə də, lakin daxildə bir çox aparıcı Avropa dövlətlərinin müəyyən siyasi dairələri Rusiyaya qarşı mübarizə aparmağın digər variantlarını irəli sürürlər. Bu isə ABŞ-ın təsir etmə gücünün faizini aşağı saldığı üçün onu qqane etmir. Ona görə də, İngiltərə və ABŞ arasında ara sıra analoji anlaşılmazlıqlar meydana çıxır. Xatırladaq ki, NATO kimi qlobal təhlükəsizlik sisteminin başlıca problemi, böhran və müəyyən problemlərə müdaxilə edə bilməməsidir. Bununla yanaşı o istədiyi regionlarda hərbi bazalar yerləşdirməyə müvəffəq olmayıb. Buna klassik bir nümunə KTMT kimi hərbi –siyasi bir aliansın dağılması oldu. KTMT əslində bir alians kimi formalaşa bilmədi. Baxmayaraq ki, onun üzvləri əslində elə müttəfiq idilər. İndi KTMT-nin üzvlərini müttəfiqdən başqa hər cür adlandırmaq olar. Bu yalnız sosial faktordan irəli gəlmir. Bəs NATO-dakı qarşıdurmaların başlıca səbəbi nədir? Burada Şərqi Avropa və Avrasiyaya məxsus mədəni və tarixi amillər əısas təısir gücünə malikdir. Daha doğrusu alianslar hazırki mühitdə yeni böhran mərhələsinə daxil olmaqdadırlar. Bu böhran mərhələsində isə əsas faktor sivilizasiya və ya iqtisadi, siyasi amillər deyil. Nə üçün müxtəlif sivilizasiyalara mənsub dövlətlər olduqca uğurlu hərbi siyasi alianslar yarada bilir? Çünki bir çox ölkələr hazırda sivilizasiya tranziti mərhələsində yaşayır. Misal üçün Ermənistanın mövcud olduğu vəziyyət onu artıq çoxdan öz olan-qalan mədəni və tarixi adət-ənələri ilə vidalaşmağa məcbur edib. Əlbəttə burada həmin ölkənin milli elitasının müflisləşməsi də böyük rol oynayır. Bu da təbii ki, cəmiyyəti radikal, etnik dəyişikliyə sürükləyir. Bu da yeni aliansların yaranmasına vacib amil hesab edilir. Amma KTMT kimi adı var, özü yox birliklərdə əlbəttə ki, bu cür amillər gərəksiz hesab edilir.